اختلالات روان‌شناختی الگوهایی از نشانه‌های رفتاری یا روان‌شناختی هستند که بر جنبه‌های مختلف زندگی فرد تأثیر می‌گذارند. اکثر این اختلالات بر اساس معیارهای راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM) دسته‌بندی می‌شوند، که یک سیستم رایج برای تشخیص شرایط سلامت روانی است.
تا انتشار DSM III در سال ۱۹۸۰، دسته‌بندی‌ها مبهم و به طور چشمگیری تحت تأثیر ذهنیت‌های شخصی بودند. به همین دلیل، ممکن بود فرد بسته به نظر بالینی پزشکان مختلف، تشخیص‌های متفاوتی دریافت کند. DSM بیش از سیصد اختلال روانی را توصیف می‌کند. توضیحات و معیارهای تشخیصی در نسخه‌های جدیدتر DSM به برخی جنبه‌ها برای پزشکان کمک می‌کند، اما در عین حال نیازهای فردی را با مجبور کردن مراجعین به دسته‌بندی‌های طراحی شده به صورت تصادفی، مختل می‌کند. تعاریف یکنواخت برای تشخیص اختلالات روان‌شناختی، آنها را مشابه دیگر بیماری‌ها جلوه می‌دهند؛ اما تفاوت قابل توجهی وجود دارد.
اختلالات روان‌شناختی که به عنوان اختلالات ذهنی نیز شناخته می‌شوند، شرایطی هستند که با افکار، احساسات و رفتارهای غیرعادی مشخص می‌شوند. این اختلالات می‌توانند تأثیر قابل توجهی بر عملکرد روزانه و کیفیت زندگی فرد داشته باشند. دامنه وسیعی از شرایط را شامل می‌شوند، از جمله اختلالات اضطرابی، اختلالات خلقی (مانند افسردگی و اختلال دوقطبی)، اسکیزوفرنی و سایر شرایط روان‌پزشکی. درمان اغلب شامل ترکیبی از مشاوره، دارودرمانی و خدمات حمایتی است که به افراد کمک می‌کند تا نشانه‌های خود را مدیریت کنند و بهزیستی‌شان را بهبود بخشند.
|
بیشتر بیماری‌های پزشکی فرآیندها یا آزمایش‌هایی دارند که دقت تشخیص را تأیید می‌کنند. پزشکان می‌توانند آزمایش خون و تصویربرداری (مانند MRI) انجام دهند تا تشخیص بر اساس علائم تأیید شود. دستگاه‌های پزشکی می‌توانند ناهنجاری‌های پنهان بافتی یا آسیب‌های جسمانی را آشکار کنند. متأسفانه، اختلالات روان‌شناختی معمولاً هیچ روش پزشکی مشخصی برای بررسی فراتر از علائم و تأیید حدس‌های پزشک ندارند.
بسیاری از این اختلالات دارای علائم مشترک هستند و هم‌پوشانی دارند. روش فعلی برای تشخیص و درمان نسبت به روش‌های گذشته به طور چشمگیری بهبود یافته است، اما این فرآیند همچنان از کامل بودن فاصله دارد. راندولف نسه می‌گوید: “DSM-III به طور چشمگیری عینیت را افزایش داد، اما به قیمت کاهش ارزیابی‌های دقیق بالینی” (Nesse, 2019).
تقسیمات اصلی اختلالات روان‌شناختی
اختلالات عصبی-رشدی
اختلالات عصبی-رشدی شامل گروهی از شرایط می‌شود که عمدتاً بر رشد سیستم عصبی تأثیر می‌گذارند و عملکردهایی مانند یادگیری، توجه، حافظه و رفتار را تحت تأثیر قرار می‌دهند. این اختلالات معمولاً در اوایل رشد ظاهر شده و ممکن است در تمام طول زندگی ادامه داشته باشند. مثال‌هایی از این اختلالات شامل موارد زیر است:
- ناتوانی ذهنی
- اختلال طیف اوتیسم
- اختلال کم‌توجهی/بیش‌فعالی (ADHD)
اختلالات طیف اسکیزوفرنی و سایر اختلالات روان‌پریشی
این دسته از اختلالات روانی با اختلال در تفکر، ادراک، احساسات و رفتار مشخص می‌شود. این دسته شامل شرایطی همچون اسکیزوفرنی، اختلال اسکیزوافکتیو، اختلال اسکیزوفرنیفرم، اختلال هذیانی، اختلال روان‌پریشی کوتاه‌مدت و موارد دیگر می‌باشد. این اختلالات می‌توانند تأثیر قابل توجهی بر توانایی فرد برای عملکرد در زندگی روزمره داشته باشند و اغلب نیازمند درمان و حمایت طولانی‌مدت هستند. تشخیص زودهنگام و مداخله به موقع برای مدیریت مؤثر این شرایط ضروری است.
این دسته ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- اختلالات تفکر
- اختلالات هذیانی
- اختلال اسکیزوافکتیو
- اختلال روان‌پریشی کوتاه‌مدت
- پارافرنی
برای اطلاعات بیشتر درباره این نوع اختلالات روان‌شناختی، می‌توانید به موضوع روان‌پریشی مراجعه کنید.
اختلالات خلقی
اختلالات خلقی گروهی از شرایط سلامت روان هستند که با تغییرات قابل‌توجه در خلق‌وخوی فرد شناخته می‌شوند. این اختلالات می‌توانند به صورت دوره‌هایی از غم و اندوه شدید، شادی مفرط یا ترکیبی از هر دو ظاهر شوند. انواع رایج اختلالات خلقی شامل اختلال افسردگی عمده، اختلال دوقطبی و اختلال سیکلوتایمی (چرخه‌ای) هستند. این شرایط می‌توانند تأثیر قابل توجهی بر زندگی روزمره، روابط و بهزیستی کلی فرد داشته باشند.
اختلالات مرتبط با دوقطبی شامل مواردی مانند:
- اختلال دوقطبی نوع I
- اختلال دوقطبی نوع II
- اختلال سیکلوتایمی (چرخه‌ای)
اختلالات افسردگی شامل مواردی مانند:
- اختلال افسردگی عمده
- اختلال افسردگی مداوم
- اختلال دیسفوریک پیش از قاعدگی
برای اطلاعات بیشتر درباره این نوع اختلالات روان‌شناختی، می‌توانید به موضوع اختلالات خلقی مراجعه
اختلالات وسواس-اجباری و مرتبط با آنها
اختلالات وسواس-اجباری و مرتبط (OCRDs) شامل گروهی از شرایط سلامت روان هستند که با افکار مزاحم و ناخوشایند (وسواس) و رفتارهای تکراری یا اعمال ذهنی (اجبار) مشخص می‌شوند. این شرایط شامل اختلال وسواس-اجباری (OCD)، اختلال بدریخت‌انگاری بدن، اختلال ذخیره‌سازی، اختلال کشیدن مو (تریکوتیلومانیا)، اختلال پوست‌کنی (اکسکوریشن) و برخی اختلالات مرتبط دیگر می‌باشد. افراد مبتلا به OCRDs اغلب اختلالات قابل توجهی در عملکرد روزانه خود تجربه می‌کنند و درمان معمولاً ترکیبی از مشاوره و دارودرمانی است که به مدیریت نشانه‌ها و بهبود کیفیت زندگی کمک می‌کند.
چند مثال از این اختلالات عبارتند از:
- اختلال وسواس-اجباری (OCD)
- اختلال بدریخت‌انگاری بدن
- اختلال ذخیره‌سازی
اختلالات مرتبط با تروما و استرس
اختلالات مرتبط با تروما و استرس شامل طیفی از شرایط سلامت روان هستند که به دلیل تجربیات آسیب‌زا یا پر استرس ایجاد می‌شوند. این اختلالات ممکن است شامل اختلال استرس حاد، اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)، اختلالات سازگاری و اختلال واکنش دلبستگی، در میان موارد دیگر باشند. این اختلالات می‌توانند تأثیرات عمیقی بر بهزیستی روانی افراد داشته باشند و اغلب نیاز به مداخله حرفه‌ای برای مدیریت و درمان مؤثر دارند.
مثال‌هایی از این اختلالات عبارتند از:
- اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
- اختلال استرس حاد
- اختلال سازگاری
اختلالات تجزیه‌ای
اختلالات تجزیه‌ای شرایط سلامت روانی هستند که با جدایی یا گسست در افکار، هویت، آگاهی و حافظه فرد مشخص می‌شوند. این ممکن است به صورت ناهماهنگی با محیط اطراف، حس جدایی از احساسات خود یا خلاهایی در حافظه ظاهر شود. این اختلالات می‌توانند شامل مواردی مانند فراموشی تجزیه‌ای، اختلال هویت تجزیه‌ای (که قبلاً به عنوان اختلال شخصیت چندگانه شناخته می‌شد)، و اختلال مسخ شخصیت/مسخ واقعیت باشند. این اختلالات اغلب به عنوان مکانیزم مقابله‌ای در پاسخ به تروما یا استرس شدید توسعه می‌یابند. درمان معمولاً شامل روان‌درمانی است که با هدف یکپارچه‌سازی جنبه‌های مختلف هویت انجام می‌شود.
چند مثال از این اختلالات عبارتند از:
- اختلال هویت تجزیه‌ای
- فراموشی تجزیه‌ای
- اختلال مسخ شخصیت/مسخ واقعیت
اختلالات علائم جسمانی و مرتبط با آنها
اختلالات علائم جسمانی، که به عنوان SSDs نیز شناخته می‌شوند، گروهی از شرایط هستند که در آنها افراد علائم جسمانی آزاردهنده‌ای را تجربه می‌کنند که ممکن است توضیح پزشکی روشنی نداشته باشد. این علائم معمولاً منجر به افکار، احساسات یا رفتارهای مفرط مربوط به علائم می‌شوند و اختلالات قابل‌توجهی در زندگی روزانه ایجاد می‌کنند. برخی از اختلالات شایع علائم جسمانی شامل اختلال علائم جسمانی، اختلال اضطراب بیماری و اختلال تبدیلی هستند. درمان معمولاً شامل ترکیبی از مشاوره و در برخی موارد دارودرمانی است.
چند مثال از این اختلالات عبارتند از:
- اختلال علائم جسمانی
- اختلال اضطراب بیماری
- اختلال تبدیلی
اختلالات تغذیه و خوردن
اختلالات تغذیه و خوردن گروهی از شرایط سلامت روان هستند که با عادات غذایی غیرعادی مشخص می‌شوند و می‌توانند تأثیرات منفی بر سلامت جسمی یا روانی فرد داشته باشند. این اختلالات شامل بی‌اشتهایی عصبی (آنورکسیا نوروزا)، پرخوری عصبی (بولیمیا نوروزا)، اختلال پرخوری افراطی، و اختلال اجتناب/محدودیت در مصرف مواد غذایی می‌شوند. این شرایط اغلب با مشغولیت ذهنی نسبت به غذا، وزن بدن، و شکل ظاهری همراه هستند و می‌توانند موجب اختلالات شدید در رفتار خوردن شوند. مهم است که در صورت تجربه مشکلات مرتبط با تغذیه یا خوردن، فرد از کمک حرفه‌ای استفاده کند.
نمونه‌هایی از این اختلالات عبارتند از:
- بی‌اشتهایی عصبی (آنورکسیا نوروزا)
- پرخوری عصبی (بولیمیا نوروزا)
- اختلال پرخوری افراطی
اختلالات دفع
اختلالات دفع به گروهی از اختلالات اطلاق می‌شود که با ناتوانی در کنترل ادرار یا مدفوع مشخص می‌شوند. این شرایط ممکن است شامل مواردی مانند شب‌ادراری (ادرار غیرارادی) و مدفوع‌زدن غیرارادی (انکوپرزیس) باشند که معمولاً در کودکان تشخیص داده می‌شوند. علت‌های این اختلالات می‌توانند از عوامل جسمانی تا عوامل روان‌شناختی متغیر باشند و درمان معمولاً ترکیبی از مداخلات رفتاری، روان‌شناختی و پزشکی است.
مثال‌هایی از این اختلالات عبارتند از:
- شب‌ادراری (انورزیس)
- مدفوع‌زدن غیرارادی (انکوپرزیس)
اختلالات شخصیتی
اختلالات شخصیتی گروهی از شرایط سلامت روان هستند که با الگوهای پایدار تجربه درونی و رفتار مشخص می‌شوند که به طور قابل توجهی از انتظارات فرهنگی فرد منحرف هستند. این الگوها معمولاً در حوزه‌هایی مانند شناخت، عاطفه، عملکرد بین‌فردی و کنترل تکانه ظاهر می‌شوند. اختلالات شخصیتی می‌توانند موجب ناراحتی و اختلالات قابل توجه در عملکرد اجتماعی، شغلی یا سایر حوزه‌های مهم زندگی شوند.
چند نمونه از این اختلالات عبارتند از:
- اختلال شخصیتی افسرده
- اختلال شخصیتی نمایشی
- اختلال شخصیتی ضد اجتماعی
- اختلال شخصیتی مرزی
- اختلال شخصیتی وسواسی-اجباری
- اختلال شخصیتی مازوخیستی
- اختلال شخصیتی خودشیفته
- اختلال شخصیتی ساینده
اختلالات خواب و بیداری
اختلالات خواب و بیداری، که به عنوان اختلالات ریتم شبانه‌روزی خواب و بیداری نیز شناخته می‌شوند، گروهی از شرایط هستند که با اختلالات در الگوی خواب فرد مشخص می‌شوند. این اختلالات می‌توانند بر زمان‌بندی خواب تأثیر بگذارند و منجر به مشکلاتی در به خواب رفتن، خواب ماندن، بیدار شدن یا احساس استراحت شوند. همچنین ممکن است موجب خواب‌آلودگی بیش از حد یا عدم هماهنگی بین ساعت داخلی بدن و محیط خارجی شوند. مثال‌های رایج شامل بی‌خوابی، نارکولپسی و اختلال خواب ناشی از شیفت کاری هستند. تأثیر اختلالات خواب و بیداری می‌تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد و بر بهزیستی کلی، عملکرد روزانه و کیفیت زندگی فرد تأثیر بگذارد.
چند نمونه از این اختلالات عبارتند از:
- اختلال بی‌خوابی
- اختلال خواب‌آلودگی بیش از حد
- نارکولپسی
اختلالات عملکرد جنسی
اختلالات عملکرد جنسی در روانشناسی شامل طیفی از مشکلات هستند که در توانایی فرد برای تجربه رضایت جنسی اختلال ایجاد می‌کنند. این اختلالات می‌توانند به صورت مشکلاتی در میل جنسی، تحریک، ارگاسم یا درد در طول فعالیت جنسی ظاهر شوند. انواع رایج اختلالات عملکرد جنسی شامل اختلال نعوظ، اختلال علاقه/تحریک جنسی در زنان، انزال زودرس و اختلال درد/نفوذ تناسلی-لگنی هستند. این اختلالات می‌توانند دلایل مختلفی داشته باشند، از جمله عوامل روان‌شناختی، شرایط پزشکی یا عوارض جانبی داروها. درمان معمولاً شامل رویکرد چندرشته‌ای است که ممکن است شامل مشاوره، دارودرمانی یا تغییرات سبک زندگی باشد.
چند نمونه از این اختلالات عبارتند از:
- اختلال نعوظ
- اختلال ارگاسم در زنان
- انزال زودرس
نارضایتی جنسیتی
نارضایتی جنسیتی شرایطی است که در آن فرد به دلیل عدم تطابق بین جنسیت بیولوژیک و هویت جنسیتی خود، احساس ناراحتی یا پریشانی می‌کند. این عدم تطابق می‌تواند موجب ناراحتی عاطفی و روان‌شناختی قابل توجهی شود. افراد مبتلا به نارضایتی جنسیتی ممکن است تمایل شدید به داشتن جنسیت متفاوت، ناراحتی از بدن خود و دشواری در مقابله با جنبه‌های اجتماعی جنسیت خود را تجربه کنند. مهم است که توجه داشته باشیم که همه افراد مبتلا به نارضایتی جنسیتی تصمیم به انجام تغییرات پزشکی یا جراحی جنسیتی نمی‌گیرند. گزینه‌های درمانی برای نارضایتی جنسیتی ممکن است شامل مشاوره، درمان هورمونی و/یا جراحی باشد که بسته به نیازها و اهداف فرد متفاوت است.
اختلالات مخرب و کنترل تکانه
اختلالات مخرب و کنترل تکانه، که به عنوان اختلالات کنترل تکانه نیز شناخته می‌شوند، گروهی از شرایط روان‌پزشکی هستند که با ناتوانی در مقاومت در برابر تکانه‌ها یا امیال مشخص می‌شوند و منجر به رفتارهای مضر می‌گردند. این اختلالات شامل شرایطی مانند اختلال نافرمانی مقابله‌ای، اختلال سلوک، اختلال انفجاری متناوب، کلپتومانیا (دزدی اجباری)، پایرومانیا (آتش‌افروزی اجباری) و موارد دیگر می‌باشند. افراد مبتلا به این اختلالات اغلب در تنظیم هیجانات خود دچار مشکل هستند و ممکن است در حوزه‌های شخصی، اجتماعی و حرفه‌ای با دشواری‌هایی مواجه شوند. درمان این اختلالات معمولاً شامل مشاوره و دارودرمانی است.
چند نمونه از این اختلالات عبارتند از:
- اختلال نافرمانی مقابله‌ای
- اختلال سلوک
- اختلال انفجاری متناوب
اختلالات مرتبط با مواد و اعتیاد
اختلالات مرتبط با مواد و اعتیاد، همان‌طور که در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5) تعریف شده است، شامل طیفی از شرایط مرتبط با استفاده از موادی مانند الکل، مواد افیونی، محرک‌ها، توهم‌زاها و سایر مواد مخدر می‌باشد. این اختلالات با استفاده مکرر و شدید از مواد مشخص می‌شوند که منجر به اختلالات قابل توجه در عملکرد روزانه و مشکلات جسمی، روانی و اجتماعی می‌گردد. مثال‌هایی از این اختلالات شامل اختلالات مصرف مواد، اختلالات ناشی از مواد و سایر شرایط مرتبط با مواد می‌باشد. درمان معمولاً شامل ترکیبی از مشاوره، دارودرمانی و خدمات حمایتی است که بر اساس نیازهای خاص فرد تنظیم می‌شود.
چند نمونه از این اختلالات عبارتند از:
- اختلال مصرف الکل
- اختلال مصرف مواد افیونی
اختلالات عصبی-شناختی
اختلالات عصبی-شناختی، که به عنوان نقص‌های عصبی-شناختی نیز شناخته می‌شوند، به طیفی از شرایط اطلاق می‌شوند که با کاهش عملکرد شناختی مشخص می‌شوند. این کاهش می‌تواند شامل اختلالاتی در حوزه‌هایی مانند حافظه، توجه، زبان و مهارت‌های حل مسئله باشد. اختلالات عصبی-شناختی می‌توانند به دلایل مختلفی از جمله بیماری‌های نورودژنراتیو، سوءمصرف مواد، آسیب مغزی تروماتیک یا سایر شرایط پزشکی ایجاد شوند. این اختلالات می‌توانند تأثیر قابل توجهی بر عملکرد روزانه و کیفیت زندگی فرد داشته باشند.
چند نمونه از این اختلالات عبارتند از:
- بیماری آلزایمر
- بیماری پارکینسون
- آسیب مغزی تروماتیک
اختلالات پارافیلیک
اختلالات پارافیلیک به گروهی از شرایط اطلاق می‌شود که با امیال، تخیلات یا رفتارهای جنسی شدید مشخص می‌شوند که شامل اشیاء غیرانسانی، رنج یا تحقیر خود یا شریک جنسی، یا کودکان یا افراد غیررضایتمند می‌باشند. این رفتارها ممکن است موجب ناراحتی یا اختلال در حوزه‌های اجتماعی، شغلی یا سایر حوزه‌های مهم زندگی شوند. درمان معمولاً شامل مشاوره برای مدیریت این امیال و رفتارهای مضر است.
چند نمونه از این اختلالات عبارتند از:
- اختلال تماشاگری
- اختلال نمایش‌گری
- اختلال پدوفیلی
سایر اختلالات روانی
اختلالات روانی که در هیچ یک از دسته‌های خاص در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM) قرار نمی‌گیرند، اغلب به عنوان “اختلالات مشخص دیگر” یا “اختلالات نامشخص” دسته‌بندی می‌شوند. این دسته‌ها به پزشکان اجازه می‌دهند وجود یک مشکل سلامت روانی را که معیارهای کامل برای هیچ اختلال خاصی در DSM را برآورده نمی‌کند، تأیید کنند.
برای مثال، DSM-5 دسته‌های قبلی “تعریف نشده (NOS)” را با این دو گزینه جایگزین کرده است تا کارایی بیشتری برای پزشکان فراهم کند. “اختلال مشخص دیگر” به پزشک اجازه می‌دهد دلیل عدم تطابق معیارهای یک اختلال خاص را مشخص کند، در حالی که “اختلال نامشخص” به پزشک این امکان را می‌دهد که از مشخص کردن دلیل صرف‌نظر کند.
توجه به این نکته ضروری است که فقط یک متخصص حرفه‌ای در سلامت روان می‌تواند تشخیص دهد و این دسته‌ها زمانی استفاده می‌شوند که یک تشخیص دقیق‌تر در زمان ارزیابی امکان‌پذیر نباشد. برای اطلاعات دقیق‌تر، می‌توانید به راهنمای DSM-5 مراجعه کنید یا با یک متخصص سلامت روان مشورت کنید.
نمونه‌هایی از اختلالات روانی مشخص نشده در DSM عبارتند از:
- کاتاتونیا
- اختلال نقص همدلی
- اختلالات اجتماعی-عاطفی
اختلالات حرکتی ناشی از دارو و سایر اثرات نامطلوب داروها
اختلالات حرکتی ناشی از دارو (MIMDs) به گروهی از اختلالات عصبی اطلاق می‌شوند که به دلیل مصرف برخی داروها ایجاد می‌شوند. این اختلالات ممکن است به صورت حرکات غیرارادی، لرزش یا سفتی عضلانی ظاهر شوند. نمونه‌های رایج شامل دیسکینزی دیررس، پارکینسونیسم ناشی از دارو و آکاتیزیا هستند.
از سوی دیگر، اثرات نامطلوب دیگر داروها شامل طیف وسیعی از واکنش‌های منفی غیرمرتبط با حرکت به داروها می‌شود. این‌ها می‌توانند شامل واکنش‌های آلرژیک، سمیت اعضا، عدم تعادل هورمونی و بسیاری از اثرات جانبی بالقوه دیگر ناشی از مصرف دارو باشند.
چند نمونه از این شرایط عبارتند از:
- سندرم بدخیم نورولپتیک
- دیسکینزی دیررس
سایر شرایطی که ممکن است مورد توجه بالینی باشند
تشخیص یک بیماری تنها دلیل مراجعه افراد به کمک‌های بالینی نیست. زندگی چالش‌برانگیز است. اغلب به پایان منابع جسمی، عاطفی و روانی خود برخورد می‌کنیم و نیازمند کمی تقویت با راهنمایی حرفه‌ای هستیم. درخواست کمک بالینی می‌تواند ناشی از تمایل به رشد شخصی و بهبود خود نیز باشد. با استفاده از کمک‌های حرفه‌ای، افراد می‌توانند ابزارهای ارزشمندی برای مقابله با چالش‌های زندگی، ارتقاء بهزیستی و توسعه مقاومت به دست آورند.
توجه به این نکته مهم است که درخواست کمک نشانه‌ای از قدرت و یک رویکرد پیشگیرانه برای حفظ سلامت کلی فرد است. چه برای پرداختن به یک مشکل خاص، مدیریت استرس یا بهبود کیفیت زندگی باشد، درخواست کمک بالینی می‌تواند یک گام مثبت و توانمندکننده به سوی سلامتی جامع باشد.
چند نمونه از این شرایط عبارتند از:
- مشکلات رابطه‌ای
- مشکلات تحصیلی
- سوگ و فقدان
